ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံဥပေဒ သံုးခုရွိခဲ့ၿပီး ၁၉၄၇ ခုႏွစ္မွာ ပထမ အေျခခံ ဥပေဒ၊ ၁၉၇၄ ခုႏွစ္မွာ ဒုတိယ အေျခခံ ဥပေဒ၊ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္မွာ တတိယ အေျခခံ ဥပေဒတို႔ကို ေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒဟာ ၿဗိတိန္ ႏိုင္ငံက လြတ္လပ္ေရးေပးၿပီး တစ္ႏွစ္အၾကာမွာ အသက္၀င္ ခဲ့ပါတယ္။ အဲ့ဒီအေျခခံ ဥပေဒက ဥပေဒျပဳ လႊတ္ေတာ္ႏွစ္ရပ္ပါတဲ့ ပါတီစံု ဒီမိုကေရစီ စနစ္တစ္ရပ္ကို တည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ အႀကီးအကဲဟာ သမၼတျဖစ္ၿပီး သမၼတကို ဥပေဒျပဳ လႊတ္ေတာ္ ႏွစ္ရပ္လံုးက အဖြဲ႕၀င္မ်ား ပါ၀င္တဲ့ သမၼတ ေရြးခ်ယ္ေရး အဖြဲ႕က ေရြးေကာက္ တင္ေျမႇာက္ပါတယ္။ အစိုးရ အဖြဲ႕မွာေတာ့ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ႏွင့္ ၀န္ႀကီးမ်ား ပါ၀င္ၿပီး သူတို႔ကိုေတာ့ ေအာက္လႊတ္ေတာ္က ေရြးခ်ယ္ေပးရပါတယ္။ ၁၉၄၇ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒအရ ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို ၁၉၄၇၊ ၁၉၅၁၊ ၁၉၅၆ နဲ႔ ၁၉၆၀ေတြမွာ က်င္းပျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ထူးျခားခ်က္ကေတာ့ ဒီဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒကို သေဘာမတူတဲ့ အတြက္ ဗမာျပည္ ကြန္ျမဴနစ္ ပါတီဟာ ေတာခိုသြားၿပီး အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်ဖို႔ လက္နက္ကိုင္ တိုက္ပြဲ ဆင္ႏႊဲခဲ့ပါတယ္။ ျပႆနာ အရွိဆံုး အပိုင္းကေတာ့ ဗဟို အစိုးရ နဲ႔ အျခားေသာ လူမ်ိဳးစု ျပည္နယ္မ်ားၾကားက အာဏာခြဲေ၀ ျပ႒ာန္းခ်က္မ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ ထင္ရွားတဲ့ အခ်က္ကေတာ့ ရွမ္းနဲ႔ ကယား ျပည္နယ္ဟာ ဆယ္ႏွစ္ၾကာၿပီးတဲ့ ေနာက္မွာ ျပည္ေထာင္စုက ခြဲထြက္ပိုင္ခြင့္ကို ရခဲ့ေပမယ့္ အျခား ျပည္နယ္မ်ားကေတာ့ ႏိုင္ငံေရး အေလ်ာ့အတင္း လုပ္မွသာ ခြဲထြက္ပိုင္ခြင့္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အက်ိဳးဆက္ အေနနဲ႔ကေတာ့ လြတ္လပ္ေရးမရမီ ကတည္းက လူမ်ိဳးစု ပုန္ကန္မႈ အရွိန္ဟာ လြတ္လပ္ေရး ရၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ ျမန္မာျပည္ကို ဖ႐ိုဖရဲျဖစ္ သြားေစခဲ့ပါတယ္။
ႏိုင္ငံေရး ညစ္ပတ္မႈမ်ားနဲ႔ စည္းလံုးညီၫြတ္မႈမ်ား ၿပိဳကြဲျခင္းေတြေၾကာင့္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီးေန၀င္း ဦးေဆာင္တဲ့ စစ္တပ္က ၁၉၅၈ ခုႏွစ္မွာ အာဏာသိမ္းခဲ့ပါတယ္။ အာဏာသိမ္းၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ စစ္တပ္ဟာ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒကို မႏွစ္ၿမိဳ႕ေပမယ့္ မဖ်က္ရဲခဲ့ပါဘူး။ ၁၈လ ၾကာၿပီး အရပ္သားေတြရဲ႕ လက္ထဲကို ၁၉၆၀ခုႏွစ္မွာ ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပျခင္းျဖင့္ အာဏာ ျပန္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အားအင္ခ်ိနဲ႔ေနတဲ့ အစိုးရဟာ ျပႆနာေတြကို မေျဖရွင္းႏိုင္တဲ့အျပင္ ရွမ္းျပည္နယ္က ခြဲထြက္ပိုင္ခြင့္ကို က်င့္သံုးလာႏိုင္တဲ့အတြက္ အစိုးရ နဲ႔ စစ္တပ္ညႇိႏိႈင္းၿပီး စစ္တပ္က ၆၂ခုႏွစ္မွာ အာဏာ ျပန္သိမ္းခဲ့ပါတယ္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီးေန၀င္းက ေတာ္လွန္ေရး ေကာင္စီကို ဖြဲ႕စည္းၿပီး ၄၇ အေျခခံ ဥပေဒကို ဖ်က္သိမ္ျခင္းျဖင့္ အာဏာသံုးရပ္လံုး သူ႔လက္ထဲကို က်ဆင္းေစခဲ့ပါတယ္။
ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီးေန၀င္းဟာ ဆိုရွယ္လစ္ ႏိုင္ငံေတာ္ကို ထူေထာင္မည္ဟုဆိုကာ ပါတီစံုစနစ္နဲ႔ မီဒီယာ လြတ္လပ္ခြင့္ကို ဖ်က္သိမ္း လိုက္ပါတယ္။ ၁၉၆၉မွာ လူထုကို အာဏာလႊဲေျပာင္း ေပးဖုိ႔အတြက္ အေျခခံဥပေဒ အသစ္ေရးဆြဲမယ္ဆိုၿပီး ေၾကညာခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၇၄ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ဖြဲ႕စည္းပံု မူၾကမ္းကို ဆႏၵခံယူပြဲ က်င္းပခဲ့ရာ ၉၅%ေက်ာ္က မဲေပးၿပီး ၉၀% ေက်ာ္က ေထာက္ခံခဲ့ပါတယ္။ ၇၄ အေျခခံ ဥပေဒက လႊတ္ေတာ္တစ္ရပ္သာရွိၿပီး ၄င္းရဲ႕အဖြဲ႕၀င္ တစ္ခ်ိဳ႕နဲ႔ ႏိုင္ငံေတာ္ ေကာင္စီကို ဖြဲ႕စည္းပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ ေကာင္စီက သမၼတကို ေရြးခ်ယ္ပါတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ အာဏာဟာ သမၼတနဲ႔ ႏိုင္ငံေတာ္ ေကာင္စီမွာသာ ရွိပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားဟာ ထင္သာျမင္သာ မရွိသလို စစ္တပ္အရာရွိ အမ်ားအျပားဟာလည္း လႊတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္ေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ ဒီလိုလူေတြက ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေန၀င္းကိုပဲ စစ္ရာထူး စြန္႔လႊတ္ေစၿပီး ႏိုင္ငံေတာ္ သမၼတအျဖစ္ ေရြးခ်ယ္ခဲ့တာ မဆန္းပါဘူး။ မဆလ ပါတီရဲ႕ ေရြးေကာက္ ပြဲေတြကိုေတာ့ ၁၉၇၈၊ ၁၉၈၁ ႏွင့္ ၁၉၈၅ ခုႏွစ္မွာ က်င္းပခဲ့ပါတယ္။ ျပည္သူေတြ အတြက္ေတာ့ ေရြးခ်ယ္စရာ ကိုယ္စားလွယ္ မရွိခဲ့ပါဘူး။ တိုင္းျပည္ရဲ႕ စီးပြားေရး က်ဆင္းမႈေတြက ၁၉၈၇မွာ ေက်ာင္းသားေတြ ဆႏၵျပမႈေတြ ေပၚေပါက္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ တရားဥပေဒ စိုးမိုးမႈ ပ်က္ျပားသြားၿပီး မဆလ ဥကၠ႒ ရာထူးမွ ဦးေန၀င္း ႏုတ္ထြက္မႈဟာ ေျပာင္းလဲလိုတဲ့ ျပည္သူေတြရဲ႕ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ကို ျမင့္တက္ေစခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၉၈၈ခုႏွစ္မွာေတာ့ စစ္တပ္က အာဏာသိမ္းၿပီး မဆလ ပါတီႏွင့္ ၇၄ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒကို ဖ်က္သိမ္းေၾကာင္း ေၾကညာခဲ့ျပန္ပါတယ္။
စစ္တပ္က ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒမရွိဘဲ ၁၅ တိုင္တိုင္ တိုင္းျပည္ကို စိုးမိုးထားခဲ့ပါတယ္။ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္မွာေတာ့ စည္းကမ္း ျပည့္၀တဲ့ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ကို သြားမယ့္ အဆင့္ခုႏွစ္ခုပါ လမ္းျပေျမပံုကို ေၾကညာခဲ့ပါတယ္။ ဒီလမ္းျပေျမပံုထဲမွာ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒ ေရးဆြဲျခင္းဟာ အသက္ေသြးေၾကာ ျဖစ္ၿပီး စစ္တပ္ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရး အခန္းက႑ကို အာမခံခ်က္ရွိဖို႔ အထူး ႀကိဳးစားခဲ့ပါတယ္။
၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒဟာ အပိုဒ္ေပါင္း ၄၅၇ခုပါ၀င္ၿပီး စာမ်က္ႏွာ ၁၉၄ မ်က္ႏွာရွိပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ဆိုထားခ်က္ေတြဟာ မျပတ္သားမႈေတြ မရွင္းလင္းမႈေတြ ျဖစ္ေနပါတယ္။ အာဏာရွိတဲ့ အမ်ိဳးသား ကာကြယ္ေရး ေကာင္စီကို သမၼတက ဦးေဆာင္တယ္ ဆိုေပမယ့္ အဖြဲ႕၀င္ ၁၁ဦးအနက္ ၆ဦးဟာ ကာကြယ္ေရး ဦးစီးခ်ဳပ္နဲ႔ သူခန္႔ထားတဲ့သူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ကာကြယ္ေရး ဦးစီးခ်ဳပ္ဟာ လႊတ္ေတာ္ရဲ႕ ႀကီးၾကပ္မႈကို နာခံစရာမလိုပဲ ဒီေကာင္စီမွာ ေရြးခ်ယ္ခံရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အျမင့္ဆံုး တရားစီရင္ေရး ျဖစ္တဲ့ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ဟာ စစ္ဖက္ဆိုင္ရာ တရား႐ံုးေတြနဲ႔ တရားစီရင္ေရး အေပၚ စီရင္ပိုင္ခြင့္ မရွိပါဘူး။ သမၼတေလာင္းေတြ အတြက္ ႏိုင္ငံထဲမွာ အႏွစ္ ၂၀ ေနထိုင္ရမွာ ျဖစ္ၿပီး ဇနီး၊ ခင္ပြန္း၊ သားသမီးမ်ားဟာ တိုင္းတပါး ႏိုင္ငံသား ျဖစ္ေနမယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ သမၼတျဖစ္ခြင့္ မရွိပါဘူး။ စစ္တပ္ဟာ လႊတ္ေတာ္ထဲမွာ ၂၅% ယူထားသလို သမၼတေလာင္း သံုးဦးအနက္ တစ္ဦးကိုလည္း အဆိုျပဳခြင့္ ရွိေနပါတယ္။ အဓိက လံုၿခံဳေရး ၀န္ႀကီးဌာနေတြကို စစ္တပ္ကသာ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားၿပီး ၄င္းတို႔ရဲ႕ အေရးအရာေတြ လြတ္လပ္စြာ စီရင္ခြင့္ ရွိေနပါတယ္။ အနာဂတ္ ႏိုင္ငံေတာ္မွာ စစ္တပ္ အဓိက ပါ၀င္ေနျခင္းကို “တပ္မေတာ္”ဆိုတဲ့ အမည္နဲ႔ သီးျခားအခန္းတစ္ခု ေရးဆြဲထားပါတယ္။ ဒါမ်ိဳးကို ၄၇ဥပေဒနဲ႔ ၇၄ဥပေဒေတြမွာ မေတြ႕ခဲ့ရပါဘူး။ ၁၉၈၈ ကတည္းက စစ္အစိုးရရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ခဲ့တဲ့ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ ေတြကိုလည္း ကင္းလြတ္ခြင့္ ေပးထားပါတယ္။ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုေတြက စစ္မွန္ေသာ ဖက္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စု ထူေထာင္ေရး အတြက္ အစဥ္တစ္စိုက္ ေတာင္းဆိုေနေသာ္လည္း ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒကေတာ့ လက္ေတြ႕မွာ ျပည္ေထာင္စု စနစ္အျဖစ္ တည္ေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အပိုဒ္ ၅၉ (စ)အရ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ရဲ႕ သားႏွစ္ဦးဟာ ၿဗိတိသွ် ႏိုင္ငံသားေတြ ျဖစ္ေနတဲ့ အတြက္ သူရဲ႕ သမၼတ ျဖစ္ခြင့္ကို ဥပေဒနဲ႔ ပယ္ခ်ဖို႔ အာဏာ ဆုပ္ကိုင္ထားသူေတြက အသင့္ရွိေနၾကပါတယ္။ လာမယ့္ ၂၀၁၅ အေထြေထြ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ ျပည္သူေတြက ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ကို ေထာက္ခံၿပီး လူမ်ိဳးစု နယ္ပယ္ေတြမွာ သက္ဆိုင္ရာ လူမ်ိဳးစု ပါတီေတြက အႏိုင္ရဖို႔ အလားအလာ ရွိေပမယ့္ ျပည္သူေတြ ျငင္းခံုေနၾကတဲ့ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒ ျပင္ေရး၊ မျပင္ေရးကေတာ့ တပ္မေတာ္နဲ႔ ကာကြယ္ေရး ဦးစီးခ်ဳပ္ရဲ႕ လက္ထဲမွာ သာရွိေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ရပါတယ္။
ေဇာ္သက္ေထြး(Tomorrow news journal)